Ana Sayfa » KUZGUNCUK GAZHANESİ

KUZGUNCUK GAZHANESİ

03 Haziran 2024, 10:28

Bu haberi yazdır

Kuzguncuk mezarlığı ana kapısının hemen yanında bulunur. Bugünlerde restorasyonu yapılmış ve sosyal tesis olarak kullanılmaktadır.

KUZGUNCUK GAZHANESİ

Kuzguncuk mezarlığı ana kapısının hemen yanında bulunur. Bugünlerde restorasyonu yapılmış ve sosyal tesis olarak kullanılmaktadır.

Gazhane yi görmek için aynı ismi almış sokağa saptığınızda İstanbul un gürültüsünden uzanım sakinliğe sessizliğe bir giriş yapmış olursunuz.

Kuzguncuk Gazhanesi

Modern belediyeciliğin önceliklerinden olan cadde, sokak ve tarihî mekânların geceleri aydınlatılması girişimi, Anadolu yakasında ilk defa Üsküdar Kuzguncuk Gazhanesi’nin tesis edilmesi ile gerçekleşmiştir. Anadolu yakasının ilk sanayi tesislerinden biri olan Kuzguncuk Gazhanesi, 1862’de bir Fransız Gaz Şirketi tarafından Kuzguncuk Baba Nakkaş Sokak’ta inşa edilmeye başlanıp 1865 yılında tamamlandı. Beylerbeyi Sarayı’nın modern ölçülerde aydınlatılabilmesi amacıyla kurulan bu gazhane için Kuzguncuk mevkii, Beylerbeyi Sarayı’na çok uzak olmaması ve gazhanede kullanılacak olan maden kömürünün küçük gemi ve mavnalarla Boğaz kıyısına getirilecek olması sebebiyle tercih edilmiştir.

Kuzguncuk Gazhanesi, makine ve ekipmanların bulunduğu ve fabrikanın aslını teşkil eden bir ana bina, idari birimlerin ve yönetim merkezinin bulunduğu yardımcı bina ve gazın depolanması ve ayrıştırılmasını sağlayan orta ölçekli iki adet gazometre tesisinden oluşmaktaydı. Gazhane fabrikası, gaz elde etmeye yarayan maden kömürü işlendikten sonraki kömür tozları ve küllerinin ve katranın depolandığı geniş bir depo alanından oluşan 10 dönümlük bir arazide kurulmuştur.

Kuzguncuk Gazhanesi’nde Beylerbeyi Sarayı’nın aydınlatılması ve ısıtılmasından arta kalan üretim fazlası havagazı ile sokak aydınlatmasının, gazhaneye yakınlığından dolayı ilk olarak Kuzguncuk semtinde yapılmış olması muhtemeldir. Daha sonra Beylerbeyi semti ve tüneli, İcadiye, Üsküdar Meydanı, Abdullah Ağa, Küplüce, Burhaniye ve Fıstıklı semtlerinin sokakları aydınlatılmıştır. Bu aydınlatma diğer yerlerde olduğu gibi, sokakların muhtelif yerlerine yerleştirilmiş fenerler vasıtası ile yapılmaktaydı.

1892 yılında fiilen hizmete giren Kadıköy Gazhanesi, 6 Ocak 1892 tarihinde kurulan Üsküdar-Kadıköy Gaz Şirket-i Tenviriyesi adıyla Üsküdar’a havagazı sağlamaya başlamıştır. Kuzguncuk Gazhanesi, bu gelişmenin yanı sıra teknolojisinin de eskimesi ve 1920’li yıllarda Anadolu yakasında elektriğin yaygınlaşması neticesinde işlevini yavaş yavaş kaybetmiş bulunmaktaydı. 76 yıl kesintisiz hizmet veren gazhanenin üretimi 1940 yılında durduruldu. Endüstri tarihimizin ilk sanayi tesislerinden biri olan Kuzguncuk Gazhanesi’nin kullanıma elverişli makine ve metal bölümleri yerinden sökülerek, Kadıköy Gazhanesi’nde kullanılmak üzere oraya taşındı. Bu tarihte 10 dönüm arazide kurulu Kuzguncuk Gazhanesi’nin ana ve yardımcı binalarının zamana direnebilen taş duvarları ile gazometre havuzları, Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından, Beylerbeyi Sarayı’nın müştemilatı olarak değerlendirilerek, birinci sınıf tarihî eser statüsünde kayda alındı.

Gazhanenin 1940 ile 1992 yılları arasındaki akıbeti tam olarak bilinmemekle birlikte, Kuzguncuk halkından edinilen bilgiye göre, gazhane kapatıldıktan bir müddet sonra burada mantar çiftliği kurulmuş ve uzun süre mantar üretilmiştir.

TBMM Millî Saraylar Daire Başkanlığı bünyesinde yer alan Beylerbeyi Sarayı, Kuzguncuk Gazhanesi’nin bulunduğu Nakkaştepe/Kuzguncuk’taki 10 dönümlük arazi, 1992 yılında Mülkiyeliler Birliği İstanbul Şubesi tarafından 49 yıllığına Millî Emlak Genel Müdürlüğü’nden kiralanmıştır. 1992 yılında Mülkiyeliler, üzerindeki 29 gecekondu ile birlikte araziyi Millî Emlak Genel Müdürlüğü’nden devraldı. Üst tarafında askeriyenin de bir parseli olan arazideki 29 gecekondu boşaltılarak teker teker yıkıldı. Sonra gazhanenin rölöveleri çıkartılarak projelendirilmesine geçildi. Toplamı 2.500 m^2’ye varan üç blok kapalı alandan oluşan tesisin restorasyon projesini de Mimar Gökhan Avcıoğlu gerçekleştirdi.

Boğaziçi İmar Müdürlüğü, 3 No’lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu ve Üsküdar Belediyesi bünyesinde takip edilen ve dört yıl süren izin işlemlerinin ardından proje için onay verildi ve inşaata başlandı.

Kuzguncuk Gazhanesi’nin restorasyon projesi gerçekleştirilirken, Avusturya’daki Viyana Gazhanesi’nin yeniden kullanıma kazandırılmasında hâkim anlayıştan etkilenilerek proje geliştirilmiştir.

Türk sanayi tarihinin önemli bir aşamasını oluşturan Nakkaştepe’deki metruk gazhane, bundan böyle “gaz” yerine “kültür” üretecek şekilde planlanmaktadır. Mülkiyeliler Birliği İstanbul Şubesi’nin kültür merkezi olarak restore edeceği tesisin gazometre kuleleri ise kafeterya ve restoran olarak hizmet verecektir.

Millî Emlak İdaresi’nden içinde Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 1. derecede tarihî eser olarak tescil ettiği gazhanenin kalıntılarının bulunduğu arazi hem Beylerbeyi Sarayı’nın bir parçası hem de Türk endüstri tarihi için önemli bir mekândır.

ALINTI Büyük İstanbul tarihi

https://istanbultarihi.ist/358-istanbul-gazhaneleri

Kuzguncuk (Beylerbeyi) Gazhanesi, 1862 yılında Beylerbeyi Sarayı’nın aydınlatılması ve ısıtılması için “Gas De France” şirketince Kuzguncuk Baba Nakkaş Sokak’ta inşa edilmeye başlanmış, 1864 yılında tamamlanmış. Anadolu yakasının ve Üsküdar’ın ilk modern sanai tesislerinden biri olarak 1892 yılına kadar düzenli olarak gaz üretmiştir. 1940’ta elektriğin gelmesiyle kaderine terk edilen tesis Mülkiyeliler Birliği tarafından sosyal tesis olarak inşa edilmiştir.

Bugün Nakkaştepe’den girildikten sonra Babanakkaş sokağın bitiminde Kuzguncuk Gazhane sokağı sağındaki arazidedir.

Gazhane yapılarının büyük ölçüde yıkık ve tahrip edilmiş olması dolayısıyla, proje kapsamında özgün temeller üzerine özenli bir restorasyon çalışması yapılmıştır.

Ayakta kalmış duvarlar olduğu gibi korunmuş, mevcut duvarlar ise taş işçiliğiyle onarılmıştır. Sonradan eklenen bölümlerin özgün yapıdan ayrılabilmesini sağlamak üzere, yeni malzeme ve teknikler kullanılmıştır. Tarihi gazhane binasında eski ve yeni, bir zaman boyutu olarak sergilenmiştir. Yapının tuğla hatıllı duvarlarının taş örgüsü korunurken, gazometre kuleleri de özgün biçimine uygun, ancak bu kez çelik-cam karışımı olarak güncel teknolojiyle uygulanmıştır.

Restarasyonu Siska inşaat başarılı bir şekilde yapmıştır. Buradan emeği geçenleri kutluyorum.

Kaynak: Mehmet Mazak Anadolu Yakasının İlk Sanai Tesislerinden Biri: Kuzguncuk Gazhanesi ve Üsküdar (IV.Üsküdar Sempozyumu 2006)

Bu haber 377 defa okunmuştur.